Κριτική για το βιβλίο Η Έρευνα στο θέατρο - Ζητήματα Μεθοδολογίας στο επιστημονικό περιοδικό νεοελληνικών σπουδών Bryn Mawr Classical Review

Bryn Mawr Classical Review 2010.08.38

Anna N. Mavroleon, Η έρευνα στο θέατρο: Ζητήματα μεθοδολογίας. Athens: I. Sideris, 2010. Pp. 338. ISBN 9789600805147. €20.00 (pb).


Reviewed by Gonda Van Steen, University of Florida

Anna Mavroleon, who currently teaches at the University of the Peloponnese, must be congratulated for perceiving the acute need for a methodological manual in theater studies and, most of all, for addressing that need so admirably. Her comprehensive book opens up all research avenues to Greek theater of the nineteenth century through the present day, covering both modern Greek theater history and dramaturgy and the modern Greek revival productions of ancient tragedy and comedy. The book is grounded in Mavroleon’s extensive teaching experience and shares all the strengths of that experience: clarity, precision, and efficacy.

Greek universities created departments of Theater Studies (Theatrologia) in the 1990s. These departments have drawn many hundreds of undergraduate students and have seen a spike in publishing activity by young postgraduates and other researchers. Until the appearance of Mavroleon’s book, however, a tool to guide these many students through the techniques of finding the records of important (but always ephemeral) theater productions, of reading the reviews of plays critically, of writing about theater and dramaturgy in a scholarly manner, etc. had been missing. Student mentoring was mostly a matter of goodwill on the part of individual faculty members but was not necessarily seen as an intrinsic part of the educational process.

In a field that is rife with thinly annotated publications and self-aggrandizing photobooks or lefkomata honoring Greek “stars,” stage directors, and companies, Mavroleon took the interests of the many Greek students and researchers of theater to heart and has provided a 338-page methodological study that answers questions as diverse as those related to the detailed components of theater productions or to the whereabouts (and accessibility) of specific collections of sources and archives. However, this long-overdue study in the methodology of theater-related research will benefit not only students of Greek theater but also the many neohellenists active in Greece or those who regularly visit the country to conduct research in libraries and special collections. Mavroleon’s extensive and up-to-date catalogue of, for instance, websites of libraries, research foundations and institutions, theater companies, and much more (pp. 222-296) is required reading material for anyone who has, until now, patiently waded through many library (card) catalogues, who has found the doors to archives closed for several years with only a week’s notice, or who has had to learn by word of mouth which collections had been moved to new, “temporarily” inaccessible locations.

After a clear introduction (pp. 13-25) in which Mavroleon explains the need for her own study against the backdrop of, for one, the founding of the Greek departments of Theater Studies, the author delves into a comprehensive and well-organized chapter titled “Methodological Issues Related to the Research and Cataloguing of ‘Theater Life’” (pp. 27-156). Here she covers the making (and the makers) of theater productions, the “necessary data regarding a production’s identity,” dating problems, the (precarious) information to be derived from playbills, posters, newspaper articles, oral testimonies, directors’ notebooks, photographs, and videotapes (if available), the study of theater companies and theater spaces, the issues raised by repeat performances of plays and changes in the line-up of their cast (based on the aptly chosen example of Koun’s landmark production of Aristophanes’ Birds, pp. 61-64), the genres of the epitheorisi or revue, opera, and operetta, questions of authorship, translation, and adaptation, problems of sources, and much more.

Chapter 2 (pp. 157-221) covers the techniques of the craft of scholarly writing about the theater. It treats the typical research challenges of selecting a pertinent topic, striving for clarity, structure, and accuracy, as well as problems that are specific to theater-related research, such as the availability and accessibility of rare (and often incomplete) archival materials or private collections. The chapter then focuses on the usefulness of students exercising scholarly writing, by way of writing Master’s and Ph.D. theses, for instance, and lays out the objectives of each commonly practiced form. Mavroleon provides clear examples of accepted techniques or styles in annotating and compiling references and she pays close attention also to issues of polytonic or monotonic citation, of quotations of passages in verse, and of the contested problem of transliteration. She ends the chapter with a discussion on how to compose appendices, indices, and a structured bibliography and adds helpful guidelines on how to write and organize a scholarly study.

Mavroleon’s third and final chapter offers the (above mentioned) catalogue of pertinent websites of libraries, archives, theater companies, universities, drama schools and theater workshops, online journals and networks, etc., complete with email and mailing addresses as well as telephone and fax numbers. The majority of the entries present a brief history of the institution in question as well as the strengths of its collections. Mavroleon’s book ends with a detailed index (pp. 297-320) and a carefully selected bibliography (pp. 321-338).

In addition to providing a treasure trove of information, Mavroleon’s study is attractively presented and well illustrated. More importantly, though, the author has done everything possible to break the Athenocentric framework of Greek theater studies: domestic examples range from Patras to Chios, and from Kavala to Crete. International listings range from Didaskalia: Ancient Theatre Today (Berkeley) to the Archive of Performances of Greek and Roman Drama (APGRD, Oxford), and from the new Library of Alexandria to the Bolshoi Ballet Academy. Mavroleon’s book is an appealing invitation to students and an essential tool for them to commit to systematic research on the underexplored dramaturgy of Greek cities and towns beyond Athens and Thessaloniki and of the Greek diaspora communities. The resulting studies will undoubtedly modify and enrich the map of Greek and Balkan theatrical activity of the late eighteenth through the early twenty-first century.

No doubt, it remains a challenge to work on modern Greek performance theory and practice, because an up-to-date sample of such a study presumes rich sources (and unrestricted access), including videotapes or DVDs of past productions. To obtain a substantial or representative range of Greek sources, the researcher still has to excavate the archives of the modern Greek performance practice. But Mavroleon’s book shows how this can be done most effectively, without anyone of us having to reinvent the wheel. A first of its kind, her methodological study is a welcome contribution that belongs in the library of every neohellenist.



Στην Άννα Μαυρολέων, η οποία σήμερα διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, αξίζουν συγχαρητήρια διότι αντελήφθη την έντονη ανάγκη ενός μεθοδολογικού εγχειρίδιου στις σπουδές θεάτρου και, πάνω απ 'όλα, για τον θαυμάσιο τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε αυτή την ανάγκη. Το περιεκτικό βιβλίο της ανοίγει όλους τους τρόπους έρευνας του ελληνικού θεάτρου του δέκατου ενάτου αιώνα διαμέσου των ημερών μας, καλύπτοντας τόσο σύγχρονη ιστορία και δραματουργία του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου, όσο και την ιστορία της αναβίωσης της αρχαία ελληνική τραγωδίας και κωμωδίας. Το βιβλίο βασίζεται στην εκτεταμένη διδακτική εμπειρία της Μαυρολέων καθώς και στα ισχυρά πλεονεκτήματα αυτής της εμπειρίας: την σαφήνεια, την ακρίβεια και την αποτελεσματικότητα.
Τα Ελληνικά πανεπιστήμια δημιούργησαν τμήματα Θεατρικών Σπουδών (Θεατρολογίας) στη δεκαετία του 1990. Τα εν λόγω τμήματα έχουν καταρτίσει πολλές εκατοντάδες προπτυχιακών φοιτητών και έχουν μια μικρή εκδοτική δραστηριότητα από νέους μεταπτυχιακούς και άλλους ερευνητές. Μέχρι την εμφάνιση του βιβλίου της Μαυρολέων, ωστόσο, έλειπε ένα εργαλείο για να κατευθυνθούν οι πολλοί φοιτητές δια μέσω των τεχνικών της εξεύρεσης αρχείων των σημαντικών (αλλά πάντα εφήμερων) θεατρικών παραγωγών, της ανάγνωσης των αναφορών των θεατρικών κριτικών, της σύνταξης μελετών που αφορούν το θέατρο και την δραματουργία με ένα επιστημονικό τρόπο κλπ. Η καθοδήγηση των φοιτητών ήταν κυρίως ένα θέμα καλής θελήσεως εκ μέρους των μεμονωμένων μελών του διδακτικού προσωπικού, χωρίς να θεωρείτε, κατά ανάγκη, αναπόσπαστο μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Σε ένα τομέα όπου αφθονούν εκδόσεις με αραιά σχόλια, φωτογραφικά άλμπουμ ή λευκώματα που τιμούν αστέρια του ελληνικού θεάτρου, σκηνοθέτες και θιάσους, η Μαυρολέων έθεσε στην καρδιά του θέματος τα ενδιαφέροντα των ελλήνων φοιτητών και ερευνητών της επιστήμης του θεάτρου και εκπόνησε μεθοδολογική μελέτη 338 σελίδων, η οποία απαντά σε ερωτήσεις τόσο διαφορετικές, όπως εκείνες που σχετίζονται με τα λεπτομερή στοιχεία των θεατρικών παραγωγών ή με την χρήση (και την προσβασιμότητα), ειδικών θεατρικών συλλογών, πηγών και αρχείων.
Ωστόσο, αυτή η από καιρό αναμενόμενη μελέτη στη μεθοδολογία του θεάτρου που σχετίζεται με την έρευνα θα ωφελήσει όχι μόνο τους φοιτητές του ελληνικού θεάτρου, αλλά και νεοελληνιστές που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα ή όσους επισκέπτονται τακτικά τη χώρα διεξάγοντας έρευνα σε βιβλιοθήκες και ειδικές συλλογές. Η μελέτη της Μαυρολέων αναφέρει εκτενώς ένα πρόσφατα ενημερωμένο κατάλογο, όπου περιλαμβάνονται για παράδειγμα, ιστοσελίδες βιβλιοθηκών, ερευνητικών ιδρυμάτων και ινστιτούτων, θιάσων και πολλών άλλων (σσ.222-296), ο οποίος θα πρέπει να μελετηθεί από οποιονδήποτε έχει, μέχρι τώρα περιηγηθεί στα αρχεία με δυσκολίες, μέσω καρτελοθηκών και καταλόγων των βιβλιοθηκών, ο οποίος έχει βρει τις πόρτες αρχείων κλειστές για μερικά χρόνια, με προειδοποίηση της τελευταίας εβδομάδας, ή έμαθε από στόμα σε στόμα για την μεταφορά συλλογών σε νέα «προσωρινή» απρόσιτη τοποθεσία.
Μετά από μια σαφή εισαγωγή (σσ. 13-25), στην οποία η Μαυρολέων εξηγεί την ανάγκη για τη μελέτη της, με φόντο την ίδρυση των ελληνικών τμημάτων των Θεατρικών Σπουδών, η συγγραφέας ψάχνει, ερευνά σε ένα ολοκληρωμένο και καλά οργανωμένο κεφάλαιο με τίτλο «Ζητήματα μεθοδολογίας που αφορούν την έρευνα και την καταγραφή του θεατρικού γίγνεσθαι» "(σελ. 27 έως 156). Το κεφάλαιο αυτό αναφέρεται στην δημιουργία και στους δημιουργούς των θεατρικών παραστάσεων, αναφερόμενο στα «αναγκαία στοιχεία για την ταυτότητα την καταγραφή της παράστασης», στα προβλήματα χρονολόγησης στις (επισφαλείς) πληροφορίες που προέρχονται από τα προγράμματα των παραστάσεων, στις αφίσες, στα άρθρα των εφημερίδων, στις προφορικές μαρτυρίες, στα σημειώματα των σκηνοθετών, στις φωτογραφίες και βιντεοσκοπήσεις (εάν υπάρχουν), στην μελέτη των θιάσων και των θεατρικών χώρων, στα ζητήματα που προκύπτουν από τις επαναλήψεις των παραστάσεων και στις αλλαγές στην διάρθρωση της διανομής (με βάση της εύστοχη επιλογή ως παράδειγμα, την παράσταση ορόσημο των αριστοφανικών Ορνίθων του Κουν, σσ.61 - 64), στα θεατρικά είδη της επιθεώρησης, της όπερας, και της οπερέτας, στα θέματα της συγγραφής, της πατρότητας του έργου, της μετάφρασης της, απόδοσης – προσαρμογής, στα προβλήματα των πηγών και σε πολλά άλλα.
Το δεύτερο κεφάλαιο (σσ.157-221) καλύπτει τις τεχνικές της επιστημονικής γραφής για το θέατρο. Αντιμετωπίζει τα τυπικά ερευνητικά προβλήματα για την επιλογή θέματος της μελέτης, επιδιώκοντας την σαφήνεια, τη ορθή δομή και την ακρίβεια, καθώς και προβλήματα που αφορούν την θεατρολογική έρευνα, όπως είναι η διαθεσιμότητα και η προσβασιμότητα των σπάνιων (και συχνά ελλιπών) αρχειακών ή ιδιωτικών συλλογών. Στη συνέχεια το κεφάλαιο αυτό εστιάζει στην χρησιμότητα που έχει η άσκηση στην επιστημονική γραφή για τους φοιτητές, μεταπτυχιακούς και υποψήφιους διδάκτορες, καθορίζοντας για παράδειγμα, τους κοινούς στόχους στην πράξη. Η μελέτης της Μαυρολέων παρέχει σαφή παραδείγματα, αποδεκτές τεχνικές ή στυλ για τον σχολιασμό και τη σύνταξη των βιβλιογραφικών αναφορών και αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στα θέματα που προκύπτουν με τις αναφορές σε τα πολυτονικά ή μονοτονικά χωρία, τις παραπομπές σε αποσπάσματα στίχων, και του αμφιλεγόμενου προβλήματος της μεταγραφής. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με μια συζήτηση για την σύνταξη των παραρτημάτων, δεικτών, την διάρθρωση της βιβλιογραφίας προσθέτοντας χρήσιμες κατευθυντήριες γραμμές για το πώς θα πρέπει να γράφεται και να οργανώνεται μια επιστημονική μελέτη.
Στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο η Μαυρολέων προσφέρει όπως προαναφέρθηκε κατάλογο χρήσιμων διαδικτυακών τόπων, βιβλιοθηκών, αρχείων, θιάσων, πανεπιστήμιων, δραματικών σχολών και εργαστήριων θεάτρου, διαδικτυακών εφημερίδων, δικτύων κλπ., ενημερωμένο με τις ηλεκτρονικές και ταχυδρομικές διευθύνσεις καθώς και τους αριθμούς τηλέφωνων και φαξ. Στην πλειοψηφία των εγγραφών δίνεται μια συνοπτική ιστορία των αναφερόμενων φορέων, καθώς και των πλεονεκτημάτων των συλλογών τους. Το βιβλίο της Μαυρολέων καταλήγει σε ένα αναλυτικό ευρετήριο (σσ. 297-320), καθώς και σε μια προσεκτικά επιλεγμένη βιβλιογραφία (σσ. 321-338).
Εκτός από την παροχή ενός θησαυρού πληροφοριών, η μελέτης της Μαυρολέων είναι ελκυστική και καλά εικονογραφημένη. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι η συγγραφέας έχει κάνει ό, τι είναι δυνατόν για να σπάσει το πλαίσιο του αθηνοκεντρισμού των ελληνικών σπουδών θεάτρου: αναφέρονται εγχώρια παραδείγματα που εκτείνονται από την Πάτρα στη Χίο, και από την Καβάλα στην Κρήτη. Αναφέρονται καταχωρήσεις προγραμμάτων διεθνούς εμβέλειας από το Didaskalia: Ancient Theatre Today (Berkeley) έως το αρχείο παραστάσεων Αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού δράματος Archive of Performances of Greek and Roman Drama - APGRD) της Οξφόρδης, καθώς και από τη νέα Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας έως το Bolshoi Ballet Academy.
Το βιβλίο της Μαυρολέων είναι μια ελκυστική πρόσκληση προς τους φοιτητές και ένα σημαντικό εργαλείο για να δεσμευτούν σε μια συστηματική έρευνα σχετικά με την διερεύνηση της δραματουργίας των ελληνικών πόλεων, πέρα από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη και των ελληνικών κοινοτήτων της διασποράς. Οι προκύπτουσες μελέτες είναι βέβαιο ότι θα τροποποιήσουν και θα εμπλουτίσουν τον χάρτη των ελληνικής και βαλκανικής θεατρικής δραστηριότητας του τέλους του δέκατου ογδόου μέσω της πρώιμης περιόδου του εικοστού πρώτου αιώνα.
Αναμφίβολα, παραμένει μια πρόκληση να εργαστούμε για την θεωρία και πρακτική των σύγχρονων ελληνικών παραστάσεων, διότι μέχρι σήμερα δείγματα της μελέτης αυτής προϋποθέτουν πλούσιες πηγές (και απεριόριστη πρόσβαση σε αυτές), συμπεριλαμβανομένων των βιντεοσκοπήσεων (βιντεοκασέτες ή DVD) παλιών παραστάσεων. Ο ερευνητής μπορεί να αποσπάσει ένα ουσιαστικό και αντιπροσωπευτικό φάσμα των ελληνικών πηγών ερευνώντας τα αρχεία των σύγχρονων ελληνικών παραστάσεων. Αλλά το βιβλίο της Μαυρολέων δείχνει πώς μπορεί να γίνει αυτό πιο αποτελεσματικά, χωρίς κανείς από εμάς να χρειάζεται να επαναεφεύρει τον τροχό. Η μεθοδολογική μελέτη της, πρώτη του είδους της, είναι μια ευπρόσδεκτη συμβολή που ανήκει στη βιβλιοθήκη του κάθε νεοελληνιστή.

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ

Στη επαναληπτική εξεταστική η παράδοση προπτυχιακών εργασιών θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 23/9/2010 3μμ. Αίθουσα Ισογείου.